Historia

Dzieje historyczne ziem gminy Wiązowna

Wiązowna to stara, książęca wieś nad Mienią, powstała pośród mateczników Puszczy Dębskiej już w XIV w.
Pierwsza pisemna wzmianka o wsi leżącej w ziemi warszawskiej, parafii Zerzeń, pochodzi z roku 1414. W 1483 zadłużony książę warszawski Bolesław V (1454-1488) za 600 florenów sprzedał wieś “Wyazowno” z młynem i okolicami kasztelanowi warszawskiemu Janowi z Radzimina (ok.1440-1499). Wojciech Radzymiński, kasztelan czerski, prawnuk Jana, w 1589 r. był kolatorem drewnianego kościoła wzniesionego w 1580 r. i nowo erygowanej parafii p.w. św.Wojciecha w tejże miejscowości.

W rękach rodu Radzimińskich majątek ziemski od rz. Czarnej po Świder pozostawał do 1630 r., tj. aż do śmierci Adriana Radzimińskiego (1595-1630) starosty liwskiego. Przez kolejne lata włodarzem terenów nad Mienią i Świdrem była wdowa po Adrianie, Zofia z Daniłowiczów: 1.vo Radzimińska, 2.vo. Sapieha, 3.vo.Opalińska, a po niej córka Zofii i Łukasza Opalińskiego (1581-1654), marszałka wielkiego koronnego, Katarzyna (ur. 1637), zamężna: 1.vo za Zbigniewem Firlejem, starostą lubelskim; 2.vo za Janem Rozdrażewskim, wojewodą inowrocławskim. Pod koniec XVII w. dobra ziemskie “Wiązowna” stały się własnością Lubomirskich herbu Szreniawa z Małopolski. Przez cały XVIII w. majątek “Wiązowna” był własnością: Jana Kazimierza Lubomirskiego (zm. 1737), starosty bolimowskiego, jego żony Urszuli z Branickich (ok.1697-1776) i córki Marii Karoliny (ok.1730-1795) eks-małżonki Karola Stanisława Radziwiłła (1734-1790). W czasach Lubomirskich dwór wiązowski wraz z nowo wytyczonym parkiem angielskim pełnił rolę letniego salonu.
Autorem powstałego ok.1778 r. zespołu pałacowo-ogrodowego był najprawdopodobniej architekt Szymon Bogumił Zug. Po śmierci księżnej Marii zadłużoną ekonomię “Wiązowna” odziedziczył jej siostrzeniec Jan Alojzy Potocki, który 30.06.1790 sprzedał ją płk. Józefowi baronowi de Maltzahn.

W XIX w. majątkiem ziemskim “Wiązowna” i gminą zarządzali jej właściciele: Ferdynand de Maltzahn, Michał Rydecki, Tadeusz hr. Mostowski, Rozalia Kempner, Stanisław Brykczyński, Julian Władysław Michał Domański. W latach 1864-1877 rozparcelowano dobra ziemskie “Wiązowna”. Zespół pałacowo-ogrodowy (dziś pod ochroną konserwatora przyrody) w latach 1880-1959 był letniskiem przemysłowców warszawskich: pp. Szlenkierów, Neumanów.

Tradycja z XIX w. mówi, że nazwa wsi pochodzi od więzów, czyli kajdan. W Wiązownie oraz w sąsiednich wioskach Majdan i Majdanek podobno osiedlano niegdyś przestępców. Mówi się, że zapisani byli w specjalnej księdze wiszącej na łańcuchach w dawnym pałacu wiązowskim. Inne źródła podają, że nazwa wsi pochodzi od gatunku drzew – wiązów, które niegdyś rosły tu w dużych ilościach. Dziś zachowały się one głównie na wysokim brzegu Świdra i w miejscowym parku.

W czasie kampanii wiosennej 1809 r. książę Józef Poniatowski miał w Wiązownie swoją czasową kwaterę. Stąd po zwycięskiej bitwie pod Ostrówkiem wydał odezwę do ludności polskiej w zaborze austriackim.
Podobnie jak inne obszary Mazowsza, tak i okolice Wiązowny były miejscem licznych potyczek i bitew: w 1831 r., i 1863/64 r. Na wydmach wznoszących się na zachód od Wiązowny można odnaleźć jeszcze dziś szczątki XX-wiecznych linii obronnych: z 1920 r., 1939 r. i 1944 r.

Zabytkowy cmentarz w Wiązownie założony w 1773 r. ma świadków tych wydarzeń, m.in.: mogiłę powstańców z 1863 r. i groby żołnierskie z 1920 r. oraz lat 1939-1945.
W Wiązownie zachował się w dobrym stanie klasycystyczny kościół wzniesiony w latach 1794-1797, prawdopodobnie wg planów arch. S.B. Zuga, fundacji Marii z Lubomirskich Radziwiłłowej. Świątynię wielokrotnie odnawiano i konserwowano , m.in.: w 1883 r. oraz w latach 1922-24, 1945-1947, 1965-1972, 1997-2001.

Nie tylko Wiązowna może się szczycić bogatą historią. Około 1557 r. jedna z dotychczasowych wsi prywatnych położonych na prawym brzegu Świdra uzyskała prawa miejskie. Założono tu również parafię i zbudowano murowany kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny. Od imienia organizatora i właściciela – Wawrzyńca Dobrzynieckiego, któremu przysługiwał tytuł podstolego czerskiego – miasto zostało nazwane Wawrzyńczewem. Tak rozpoczął się złoty okres późniejszej Glinianki. Na początku XVII wieku istniała tu szkoła parafialna oraz szpital. Rozwojowi miasta sprzyjało dogodne położenie przy traktach prowadzących do Warszawy. Jednak zniszczenia wojenne stały się zapowiedzią stopniowego upadku Glinianki, która prawa miejskie utraciła na początku XIX w.