Już jutro obchodzić będziemy rocznicę jednej z najważniejszych akcji dywersyjnych na terenie dzisiejszego Halinowa.
Z tej okazji dla upamiętnienia tych wydarzeń zamieszczamy przedruk fragmentu książki „Wiązowna 1597-1997. Kartki z dziejów” pod red. p. Krzysztofa Oktabińskiego, w których zainteresowany czytelnik znajdzie wzmianki o tej akcji oraz informację o żołnierzach IV Rejonu Otwock VII Obwodu AK Okręgu Warszawa – „Obroża”.
„Plut. AK Czesław Konowrocki
Gmina Wiązowna w latach wojny i okupacji 1940 – 1945
( wspomnienia )
I. Wiązowska organizacja AK
W dawnym powiecie warszawskim pierwszym organizatorem ZWZ Okręgu Warszawa – województwo był płk Alojzy Horak ps. „Neuman”, ,,Nestorowicz”, przed wojną szef Departamentu Ogólnowojskowego w Ministerstwie Spraw Wojskowych.
Wiosną 1940r. funkcję dowódcy przekazał płk Kazimierzowi Krzyżakowi ps. „Bronisław”, „Klient”. Płk „Bronisław” na przełomie lat 1940- . 41 przystąpił do organizowania sztabu VII Obwodu Okręgu Warszawa z nazwą ,, Obroża ” (nazwa pochodziła od tego, iż wokół stolicy sieć organizacji ruchu oporu tworzyła okrąg, swoistą obrożę) VII Obwód podzielono na osiem rejonów:
- Legionowo
- Marki
- Rembertów
- Otwock „Koralewo „, ,,Fromczyn „
- Piaseczno
- Pruszków
- Ożarów
- Łomianki.
Pierwszym dowódcą IV Rejonu był Mieczysław Sawicki ps. „Maciej” (od marca 1940r.) – były naczelnik Urzędu Skarbowego w Otwocku, następnym (od maja 1942r.) rotmistrz Edmund Grunwald ps. ,,Jarema”, od stycznia 1943r. por. Antoni Dorożyński ps. „Michał”, od stycznia 1944r. kpt. Stanisław Szulc ps. ,,Kania”.
W skład IV Regionu wchodziły następujące gminy powiatu warszawskiego w granicach z przed 1 września 1939r.: Karczew, m. Otwock, Falenica, Wawer i Wiązowna. Rejon podzielono na dwa bataliony – Wiązowna była w drugim batalionie. Dowódcą batalionu został NN ps. „Lubicz” W skład
tego batalionu wchodziła wiązowska IV kompania por. „Lubomira” Mariana Mazowieckiego, która posiadała w 1944r. pięć plutonów:
- Nr 784 – d – ca ps. ,,Wosio” bliżej nam nieznany, w relacjach funkcję tę pełnił sierż. Jan Uławski – młynarz z Golicy,
- Nr 785 – d – ca ps. sierż. pchor. Tadeusz Kuźmiński ps. ,,Topola”. .
- Nr 786 – d – ca ps. ,,Wichura” bliżej nieznany, w terenie funkcję tę pełnił plut. Stefan Kloch ps. „Kruk”,
- Nr 787 – d – ca por. Wiesław Ciszl<owski ps. „Wiesław” – nauczyciel w szkole w Brzezinach,
- Nr 788 – d – ca kpr. Aleksander Łysik ps. ,,Hak”.
(Nazwiska dowódców plutonów podawane w pracach historyków, nie pokrywają się z relacjami uczestników wydarzeń, żołnierzy w/w oddziałów).
Dowódcą IV kompanii, od początku jej istnienia aż do końca był ppor. rez. Marian Mazowiecki ps. ,,Ludomir”, który przed 1939r. pracował w szkole w Malcanowie jako nauczyciel.
Oficerowie z obwodów i rejonów mając się wcześniej ze szkoleń i szkół oficerskich, pracy w wojsku czy kampanii wrześniowej, nawiązywali kontakty między sobą już jesienią 1939r. Jeszcze w zimie 1939/40 dotarli do ppor. Mazowieckiego łącznicy z rozkazem tworzenia struktur SZP – ZWZ na
obszarze gminy Wiązowna. Wykonując rozkaz ppor. Mazowiecki porozumiał się ze znajomymi nauczycielami, kolegami, oficerami i innymi zaufanymi ludźmi, i tak po łańcuszku na przełomie 39/40 powstała pierwsza grupa konspiratorów SZP – ZWZ. Tworzyli ją: Józef Kos – podoficer rezerwy z Dziechcińca, Wiesław Ciszkowski – podporucznik, nauczyciel z Brzezin, Stefan Kloch – plutonowy rezerwy z Pęclina, Benedykt Iwanowski – dawny kpt. legionów z Kącka, Stefan Smoliński – kpr. z Wiązowny, Jan Uławski – sierż. z Golicy, Aleksander Zomberg – kpr. z Malcanowa, Jan Kąkol – kpr. z Pęclina, Aleksander Łysik – kpr. z Malcanowa, Józef Gołąb – kpr. z Jabłonny, Edward Jackowski – plut. z Jabłonny, Henryk Kloch z Żanęcina, Józef Cacko – z Wielgolasu, w jego domu odbywały się przysięgi. W skład grupy wchodzili 1 8 także: por. Henryk Szyperski, kpr. Tadeusz Kuźmiński, Zygmunt Lewandowski z Wiązowny, Aleksander Kostrzyński – mąż nauczycielki z Pęclina. U pp. Kostrzyńskich odbywały się pierwsze szkolenia i przysięgi. Pierwsza grupa po zaprzysiężeniu zaczęła werbować następną, złożoną z młodych przedpoborowych i poborowych zaufanych ludzi. Prawie w każdej wsi tworzono konspiracyjne grupy, przeprowadzano szkolenia, organizowano kursy podoficerskie i podchorążych, na które kierowano młodych, zdolnych m. in. takie kursy ukończyli: Józef Cacko i Bolesław Bogucki z Malcanowa, Edmund Twardowski z Pęclina, Władysław Bogucki, Zdzisław Pająk, Marian Pietrzyk i Jan Popowski z Wiązowny oraz Stanisław Jackiewicz z Duchnowa.
W lutym 1942 roku rozkazem gen. „Grota” Roweckiego ZWZ przemianowało się na AK, ale w terenie nie odnotowaliśmy z tego powodu żadnych zmian. Na obszarze gminy szukaliśmy zakopanej broni z września 1939r., muszę przyznać, że trochę jej było. Konserwacją i naprawą przeważnie , zajmowali się żołnierze z Pęclina: Julian i Wiktor Malesowie. Zwykle dorabiano kolby do mauzerów i czyszczono z rdzy. Robiliśmy skrytki w stodołach i zagajnikach.
W 1942r. powstała na terenie Gminy Wojskowa Służba Kobiet AK na czele, której stała p. Janina Pająk z Wiązowny – kierowniczka Spółdzielni Handlowej ,,Wiązowianka”. Aktywnie do prac organizacyjnych włączyła się też p. Maria Koczorowska ps. „Magda” – higienistka, Henryka Grochal z Emowa też pielęgniarka. Do nich dołączyły Lidia Wiersztort z Wiązowny, Regina Uławska z Golicy, Stanisława z Dąbałów Oktabińska z Wiązowny, Irena Radzymińska z Emowa, Stanisława Sędek z Boryszewa, Irmina z Kosów Paszkowska, Apolonia i Pelagia Dąbała z Wiązowny oraz siostry: Jadwiga,
Krystyna, Barbara i Elżbieta Bieńkowskie, Karolina Zdanowska z Boguszewskich i jeszcze kilka innych.
Kobiety z WSK przechodziły szkolenie sanitarne, które prowadził lek.med. Niedzielski lub p. Maria Koczorowska ps. ,,Magda”. Szkolenia z bronią i materiałami wybuchowymi prowadzili: Jan Popowski i Zdzisław Pająk. Ponadto kobiety przechodziły kursy łączności, tajnego kolportażu, itp. Szkolenia te odbywały się w domu pp. Koczorowskich i pp. Bieńkowskich w Wiązownie; pp. Kosów na Płachcie; pp. Uławskich W Golicy – w młynie p. Zielińskiego.
Skrzynka kontaktowa była w sklepie ,, Wiązowianka ” przy moście na Mieni. Odbiorcami przesyłek ze sztabu byli najczęściej kol. Jan Popowski i Stefan Smoliński.
W połowie 1942r. w prawobrzeżnej części powiatu warszawskiego powstały grupy dywersyjne tzw. oddziały specjalne, do zorganizowania których oddelegowano z centrali por. Romana Grotowskiego – dotychczasowego opiekuna szkół podchorążych i podoficerskich. W Wiązownie taką grupą dowodził leśniczy z Emowa pchor. Apolinary Akajewicz ps. ,,San”. Całością oddziału w granicach IV Rejonu, w okresie późniejszym, dowodził cichociemny Józef Czuma ps. „Skryty” a „San” został jego zastępcą.
Oddziały specjalne nie były podporządkowane dowódcy IV Rejonu, jednak razem bardzo silnie ze sobą współpracowały. W IV Rejonie odpowiedzialnym za akcje sabotażowe i dywersyjne był Zygmunt Migdalski ps. „ZZ” z Otwocka. Oddziały specjalne miały bezpośrednią łączność z Kedywem warszawskim i razem przeprowadzały akcje niszczenia dokumentów w siedzibach gmin, wysadzały pociągi z żołnierzami niemieckimi itd. W bezpośrednich akcjach przeważnie brali udział ludzie pchor. Akajewicza, natomiast do obstawy i czynności pomocniczych dobierani byli żołnierze AK z terenu całej Gminy. Dla przykładu podaję kilka z nich: w dniach 19.07.43 W Falenicy, Karczewie i Wiązownie; 31.07.43 w Sulejówku i Okuniewie; 30.04.44 ponownie w Wiązownie i Karczewie oraz w Rembertowie; 1.04.44 ponownie w Sulejówku; 6.05.44 w Wawrze; 13.05.44 w Okuniewie; 26.05.44
w Otwocku; 1.04.44 w Falenicy – zniszczono rejestry okupanta.
Ważniejsze akcje kolejowe i inne: 27.09.43 – opanowanie stacji Stara Wieś; 6.10.43 wykolejenie pociągu ze sprzętem w Pogorzeli; 4.12.43 – wykolejenie pociągu ze sprzętem wojennym w Halinowie (d. Skruda); l 1.12.43 – wykolejenie pociągu z wojskiem w Celestynowie; 23.02.44 – wykolejenie pociągu z wojskiem w Skrudzie; 29.02.44 – wykolejenie pociągu z wojskiem w Pogorzeli; 27.04.44 – wykolejenie pociągu z wojskiem w Pogorzeli; 11.04.44 – zniszczenie magazynu w Falenicy; 17.05.44 – spalenie tartaku w Nowej Wsi; 10.04.44 – zniszczenie mleczami w Koniku; 5.05.44 – rozpędzenie skupu bydła w Józefowie; 9.05.44 – rozpędzenie skupu bydła w Karczewie; 20.05.44 – zniszczenie aparatury w kinie w Otwocku. (…)
ANEKS
Do dnia 1 lipca 1997r. udało nam się zestawić imienną listę żołnierzy Armii – Krajowej z terenu gminy Wiązowna. Zdajemy sobie sprawę, że nie zawiera ona wszystkich nazwisk, ale przynajmniej ocalmy to co jeszcze pamiętamy;
Adamski Henryk
Akajewicz Apolinary ps. „San”
Ambroziński Zdzisław
Białek Jan
Bogucki Bolesław ps. „Junak”
Bogucki Jan
Bogucki Władysław s. Jana
Bogucki Władysław s. Franciszka
Boguszewski Czesław
Cacko Henryk
Cacko Jan
Cacko Józef
Cacko Kazimierz
Cacko Stanisław
Cieżkowski Wiesław ps.”Wiesio”
Czuma Józef ps. „Skryty” KEDYW
Dąbała Bolesław
Dąbrowski Aleksander
Gajewski Kazimierz
Gajewski Tadeusz
Gołąb Aleksander
Gołąb Józef
Goźliński Stanisław
Grzybowski Józef
Grzybowski Kazimierz
Hankawyski
Hrebień Bolesław
Iwanowski Benedykt
Izdebski Marian
Jackiewicz Stanisław
Jaczewski Eugeniusz
Kabat Jan
Kabat Władysław
Kąkol Władysław
Kędziorek Aleksander
Kloch Henryk
Kloch Stefan ps. „Kruk”
Konowrocki Aleksander
Konowrocki Czesław
Konowrocki Jan
Kopka Stanisław
Kos Edmund
Kos Henryk
Kos Józef
Kos Mieczysław
Kos Stanisław
Kostrzyński Aleksander
Kostrzyński Józef
Krawczyk Bronisław
Krawczyk Czesław
Krawczyk Władysław
Kuźmiński Tadeusz ps. ,,Topola”
Lewandowski Zygmunt ps. „Lew”
Lipko Tadeusz
Łysik Aleksander ps. „Hak”
Łysik Józef s. Jana
Łysik Józef ps. „Bukiet” s. Władysława
Majchrzyk Stanisław
Majszczyk Tadeusz
Malesa Juliusz
Malesa Stanisław
Mazowiecki Marian ps. „Ludomir”
Mrówka Józef
Naperty Stanisław
Naperty Stefan
Nawrocki Tadeusz
Nejman Eugeniusz s. Jana
Nejman Jan
Nowak Michał
Oktabinski Marian s. Adama
Pająk Zdzisław
Paszkowski Stefan
Pawlak Mieczysław
Pietrzyk Marian
Piwek Aleksander
Piwek Jan
Piwek Jan s. Hieronima
Piwek Jan s. Jana
Piwek Stanisław
Popowski Jan
Prudzyński Wincenty
Prudzyński Zygmunt
Przybysz Zygmunt
Raczyński Jan
Radomski Franciszek
Roguski Zygmunt
Rowicki Jerzy
Roś Mieczysław
Roś Stefan
Sierakowski Tadeusz
Sierpiński Jan
Skolimowski Zdzisław
Smolak Stefan
Smolak Wacław
Smoliński Stefan ps. „Siła”
Sobota Marian ps. „Kwiatek”
Sokolik Władysław
Szmidt Władysław
Szyperski Henryk ps. „Kot”
Twardowski Bronisław
Twardowski Edmund ps. „Dąb”
Uławski Jan ps. „Skok”
Wicik Jan
Witan Stefan s. Antoniego
Wiersztot Bolesław
Włodarczyk Jan
Wojdyga Aleksander
Wojdyga Henryk
Woźnica Jan
Woźnica Tadeusz s. Władysława
Zając Tadeusz
Zawolik Wincenty
Zieliński Eugeniusz
Zomberg Aleksander
Zomberg Jan
Zychowicz Henryk
Wojskowa Służba Kobiet AK
– na terenie gminy Wiązowna.
Bieńkowska Barbara
Bieńkowska Elżbieta
Bieńkowska Jadwiga
Bieńkowska Krystyna
Dąbała Apolonia
Dąbała Pelagía
Grochal Henryka
Koczorowska Maria ps. „Magda „
Królikowska Halina, Zofia ps. „Gaździna ,, – KG AK
Oktabińska – Dąbała Stanisława ps. „Sarenka”
Pająk Janina – komendantka
Paszkowska Irmina
Radzymińska Irena
Sędek Stanisława
Uławska Regina ps. „Srebro”
Wiersztot Lidia
Zdanowska Karolina”
Zle podane nazwisko Ciezkowski , powinno być Stefan Ciszkowski ps. „Wiesław”
Chwała ich Pamięci, Chwała BOHATEROM , potomek z rodziny Bieńkowskich i Duszka były mieszkaniec Stefanowki.
Poprawki w nazwiskach: 1/ Poprawna pisownia nazwiska mojego ojca to” Wiesztort (Bolesław), moja mama, żona Wiesztorta Bolesława to Irmina Wiesztort (z domu Kos). Wszyscy zwracali się do niej Lidka – stąd pomyłka. Paszkowska (siostra mojej mamy, z domu Kos) to nie Irmina lecz Aurelia ( nazywana z kolei Dzidką).
Z pozdrawieniami
Mirosława Włodarczyk/Wiesztort/Kos