źródło:http://spcisie.szkolnastrona.pl
Początek szkoły w Cisiu sięga prawdopodobnie lat dwudziestych XX wieku, na co wskazują
najstarsze znalezione dokumenty. Możliwe, że w Cisiu już w okresie zaborów funkcjonowała
jednoklasowa szkoła powszechna, ale nie ma dokumentów potwierdzających jej istnienie.
Cisie w XIX wieku znajdowało się w zaborze rosyjskim, a tu po powstaniu listopadowym
szkoły elementarne zredukowano do połowy. Szkolnictwo polskie straciło swój narodowy
charakter, gdyż po polsku uczono jedynie religii. Jeszcze gorzej było w latach 70-tych XIX
wieku, gdy po klęsce powstania styczniowego nasiliła się rusyfikacja. Zlikwidowano większość
szkół. Analfabetyzm sięgał 65 % mieszkańców.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku zaczęto odbudowywać polskie
szkolnictwo. Ważne dla odbudowy systemu szkolnictwa były wydane jeszcze przed
ustanowieniem Sejmu dwa dekrety: w dniu 7 lutego 1919 roku ukazał się Dekret Naczelnika
Państwa Józefa Piłsudskiego o obowiązku szkolnym oraz o kształceniu nauczycieli szkół
powszechnych.
Dekret o obowiązku szkolnym ustanawiał obowiązkową naukę w szkole podstawowej
dla wszystkich dzieci w wieku od lat 7 do 14 włącznie. Nie posiadał jednak mocy
natychmiastowej. Uwzględniając złożoną sytuację oświatową na różnych obszarach Polski,
olbrzymie niedobory nauczycieli, budynków i wyposażenia szkolnego – siedmioletnią szkołę
podstawową traktowano, jako rozwojową: „Szkoła powszechna – głosił dekret – obejmuje
siedem lat nauczania. Do czasu jednak zorganizowania we wszystkich miejscowościach
pełnych siedmioletnich szkół powszechnych przejściowo utrzymane i tworzone będą szkoły
powszechne z czteroletnią nauką codzienną i obowiązkową nauką uzupełniającą dwuletnią”.
Wprowadzenie powszechnego nauczania odbywało się stopniowo. W roku szkolnym 1923/
24 obowiązek szkolny wprowadzano dla dzieci 7- letnich na terenie Okręgu Szkolnego
Warszawskiego, Łódzkiego i Białostockiego, w latach następnych obowiązkiem obejmowane
miały być dzieci 7- letnie na pozostałych terenach. W ten sposób w roku 1929/30
zrealizowany był obowiązek powszechnego nauczania.
W początkach istnienia niepodległego państwa polskiego (1918-1922) w pierwszej
kolejności wprowadzono jednolitą nazwę: „ szkoła powszechna”, którą 17 lutego 1922 r.
uzupełniono przymiotnikiem „publiczna”. 1
Z opowieści pana Wacława Sarniaka , które przekazała jego córka, pani Urszula Zalewska,
była dyrektorka Szkoły Podstawowej w Cisiu ,obecnie nauczycielka, możemy się dowiedzieć,
że po odzyskaniu niepodległości szkoła mieściła się w Olesinku u pana Prozena. Później
została przeniesiona do Cisia, do domu pana Benedykta Lecha, a następnie do domu pana
Józefa Sarniaka, dziadka pani Urszuli. Do 1924 roku część budynku zajmowała rodzina
Sarniaków, w drugiej części była klasa i mieszkanie nauczycielki.
W 1920 roku ojciec pani Urszuli, nieżyjący już pan Wacław Sarniak rozpoczął naukę w klasie
I. Nauczycielką była wówczas prawdopodobnie pani Bylicka. W następnych latach, do klasy
piątej uczyła go pani Poczesna.
Dzieci w Cisiu przybywało.
Za namową pana Józefa Sarniaka mieszkańcy wsi postanowili zakupić starą leśniczówkę,
którą postawiono na jego gruntach i zaadoptowano dla potrzeb szkoły.
Budynek starej szkoły przy ul. Głównej w Cisiu.
Najstarsze zachowane dokumenty, Księga Główna Szkoły Jednoklasowej w Cisiu
(odpowiednik dzisiejszego arkusza ocen) pochodzą prawdopodobnie z lat 1918/1919 (
przy kilku nazwiskach pojawiła się data przyjęty do klasy I w 1918 r.) Była to placówka
czterooddziałowa, do której uczęszczało 154 dzieci, urodzonych w latach 1903 – 1911. 6
uczniów było wyznania mojżeszowego. Były to dzieci pochodzące z kupieckich rodzin z Cisia
i Żwirówki o nazwiskach Fiszman, Fiszbejn, Rozenberg. Pozostali uczniowie to katolicy z
włościańskich rodzin. Dokumentacja jest bardzo niedokładna nie zawiera przedmiotów ani
wyników nauczania.
Księga Główna Dwuklasowej Publicznej Szkoły Powszechnej z lat 1924/1925 to pierwszy
uporządkowany dokument zawierający informację o przedmiotach nauczania, liczbie
uczniów, ilości oddziałów. Nauczycielem była wówczas pani R. Godlewska. Do szkoły
zapisanych było 112 dzieci. Najliczniejsze były klasy I – III, liczące łącznie 84 uczniów. W
pozostałych dwóch oddziałach było ich zaledwie 28. Naukę w szkole rozpoczynały dzieci
urodzone w latach 1915-1917. Rok później w klasach I –V w Cisiu uczyło się 105 dzieci,
najwięcej w klasie I – 30, najmniej w V – 9. Nauczycielem była jak wcześniej pani Godlewska.
W roku szkolnym 1926/1927 do szkoły w Cisiu uczęszczało 94 uczniów, którzy uczyli się
w oddziałach od I do V. Do szkoły uczęszczały dzieci z Cisia, Desna, Żwirówki, Krzewiny,
Olesina, urodzone w latach 1911-1919. Naukę w klasie I powinny rozpoczynać wówczas
dzieci 7-letnie, ale ze względu na analfabetyzm często były dużo starsze. Wśród uczniów
przeważały typowe nazwiska z tego rejonu, np. Bielińscy, Świtkowscy, Grzelakowie,
Gomulscy, Krawczyńscy , Szmidtowie, Sknadajowie, Kulmińscy, Dębscy, itp. Rok szkolny
podzielony był na dwa półrocza. Nauczano następujących przedmiotów: w klasie I-religii,
języka polskiego, rachunków z geometrią, rysunków, w klasie II uczono tego samego,
ale rysunki zastąpił śpiew, w klasie III do przedmiotów nauczanych w młodszych klasach
dodano przyrodę, geografię, historię i roboty, w IV gry i gimnastykę, a w V język obcy,
nie wiadomo jaki. Obowiązywała czterostopniowa skala ocen: bardzo dobry, dobry,
dostateczny, niedostateczny. Sprawowanie oceniano na bardzo dobre, dobre, odpowiednie
i nieodpowiednie. Uczniowie przechodzili do następnej klasy uchwałą rady pedagogicznej.
Nie zachowały się podpisy i nazwiska pedagogów, a zgodnie z ówczesnym prawodawstwem
w szkole 5-klasowej powinno uczyć dwóch nauczycieli. W szkole uczyły się dzieci wyznania
rzymsko-katolickiego i mariawickiego. Wielu uczniów, zwłaszcza w klasach I- III miało
problemy z nauką, o braku promocji decydowała jedna ocena niedostateczna. Najwięcej
osób nie zdawało z rachunków i języka polskiego. Zdarzały się przypadki promocji
warunkowej. Wyszczególniano wówczas przedmioty, które uczeń powinien poprawić, przy
czym dotyczyło to nauki w klasach starszych. Byli uczniowie bez ocen dostatecznych, którzy
przechodzili do wyższego oddziału z pochwałą.
Rok szkolny 1927/1928
Zmieniła się nazwa szkoły na Dwuklasową Publiczną Szkołę Powszechną w Cisiu.
W szkole uczyło się w klasach I – V 89 uczniów. Najliczniejsza była klasa I – 35 uczniów. W
starszych klasach liczba uczniów malała, wynikało to z nieuzyskiwania promocji, zdarzało się,
że w klasie było 10 uczniów drugorocznych. Nauczycielką była Eugenia Larysza-Domańska.
Pojawiły się nowe przedmioty nauczania. W klasach I-III: pilność, roboty, śpiew, gimnastyka,
a w klasie V nie było już języka obcego. Zdarzało się, że uczniowie rozpoczynali naukę od II
półrocza i jeżeli nie uzupełnili materiału z I semestru, pozostawali w tym samym oddziale. W
klasie IV w roku szkolnym 1927/1928 z tego powodu nie uzyskało promocji 9 uczniów. Taka
sama sytuacja była w klasie V. Nie wiadomo jaka była przyczyna nieuczęszczania uczniów do
szkoły. Nieliczni przechodzili do wyższej klasy po zdaniu specjalnych egzaminów, a szkołę
ukończyło tylko dwoje uczniów.
Rok szkolny 1928/1929
W szkole było 97 uczniów w tym trzech wyznania mojżeszowego o nazwisku Szczupak,
zapisanych do klasy I. Nie podano daty i miejsca ich urodzenia, nie zarejestrowano ich w
dokumentach szkoły w kolejnych latach.
Po raz pierwszy w dokumentach figuruje kierownik szkoły – R. Godlewska, nauczycielem jak
w poprzednim roku szkolnym, była Eugenia Larysza- Domańska.
Rok szkolny 1929/1930
Księga Główna Publicznej Szkoły Podstawowej w Cisiu jest stemplowana okrągłą pieczęcią.
Do szkoły uczęszczało 95 uczniów. Nastąpiła zmiana kadry pedagogicznej. Kierownikiem
i nauczycielem była Waleria Schabówna, nauczycielem – Emilia Doroszewska. Większość
przedmiotów nauczania pozostała bez zmian, nie oceniano już pilności, a w klasie V uczono
języka niemieckiego. Przy promocjach uczniów klas IV i V pojawił się zapis zastrzeżenie z
rachunków.
W latach 30 –tych rok szkolny zaczynał się od 20 lub 19 sierpnia i trwał do 15 czerwca.
Podzielony był na 2 półrocza, w których były 4 okresy. Ferie zimowe były od 23 grudnia do 15
stycznia, letnie od 16 czerwca do 19 sierpnia. Ferie wielkanocne regulowało ministerstwo.
Rok szkolny 1930/1931
Nauczyciele jak w poprzednim roku szkolnym. Znacznie wzrosła liczba uczniów. W klasach I –
V było ich 105. Nie uczono już języka obcego.
W latach 1930/1931 przeprowadzono drugi po odzyskaniu niepodległości spis szkół
Rzeczypospolitej, którego celem było zobrazowanie stanu polskiej oświaty. Na podstawie
opracowanych dokumentów dowiadujemy się, że w Cisiu funkcjonowała wówczas
dwuklasowa Powszechna Szkoła Publiczna, koedukacyjna z polskim językiem nauczania. Były
trzy komplety uczniowskie, dwa etaty nauczycielskie, 62 godzin nauki w tygodniu, w tym 2
godziny religii. Szkoła mieściła się w budynku własnym o powierzchni 80 m. Były dwie sale
lekcyjne, dwóch nauczycieli uczących 30 godzin tygodniowo. 2
Rok szkolny 1931/1932
105 uczniów. Kierownikiem szkoły była W. Szczepańska, nauczycielem jak w poprzednich
latach –Emilia Doroszewska. Od klasy IV nowym przedmiotem dla dziewcząt były roboty
kobiece, dla chłopców – roboty męskie. W tym roku szkolnym po raz pierwszy na koniec
każdego semestru wystawiano wyrażany oceną wynik ogólny.
Często w latach 1929 – 1931 kończono naukę w klasie IV, ale warunkiem było, żeby uczeń
ukończył 14 lat. Niektórzy uczniowie i cztery lata powtarzali oddział III, czasem zdawali z
warunkiem. Możliwe, że spowodowane to było sytuacją materialną rodzin. Dzieci musiały
realizować obowiązek szkolny do 14 roku życia, klasa V była nieobowiązkowa, a naukę trzeba
było kontynuować w Halinowie, co wymagało dodatkowych nakładów finansowych, dlatego
też dzieci pozostawały w szkole w Cisiu do ukończenia 14 lat.
Od lipca 1932 roku weszła w życie reforma szkolnictwa ówczesnego Ministra Wyznań
Religijnych i Oświecenia Publicznego –Janusza Jędrzejewicza. Ustanawiała powszechny
obowiązek na szczeblu 7 letniej szkoły powszechnej (odpowiednik dzisiejszej szkoły
podstawowej). Program nauczania szkoły powszechnej rozbito na trzy szczeble, którym
odpowiadały trzy stopnie organizacyjne. Nauka w każdej szkole powszechnej, niezależnie od
stopnia organizacyjnego, trwała 7 lat i była bezpłatna.
1. Szkoła pierwszego stopnia – miała realizować program czterech pierwszych klas z
elementami programowymi klas starszych (V-VII). Nauka w klasie I i II miała trwać po jednym
roku, w klasie III – dwa lata, a w klasie IV – trzy lata.
2. Szkoła drugiego stopnia – realizowała w pełnym zakresie program nauczania przepisany dla
klas I-VI, z pewnymi elementami programu klasy VII. Klasa VI była dwuletnia.
3. Szkoła trzeciego stopnia – realizowała w pełnym zakresie program obejmujący 7 klas i
7 lat nauki. Szkoła pierwszego stopnia miała mieć od 60 do 120 uczniów i zatrudniać 1-2
nauczycieli.3
Szkoła powszechna pierwszego stopnia organizowana, głównie na wsi, realizowała program
tylko 4 klas i nie dawała uprawnień do podejmowania nauki w gimnazjum. Przyjęta w 1932
roku struktura szkół obowiązywała do 1948 roku.
W szkole w Cisiu, w roku szkolnym 1932/1933, ostatni raz było pięć klas. Od tego roku
obowiązywały bardziej szczegółowe wzory arkuszy ocen. Kierownikiem była W. Szczepańska,
nauczycielem klas I-III J.Danielówna, klasy IV i V E.Sarnowska. Drobne zmiany zaszły w
przedmiotach nauczania. W klasach młodszych roboty zastąpiły roboty ręczne, gimnastykę-
ćwiczenia cielesne. Klasy III, IV i V uczyły się o Polsce współczesnej. W latach 1932/1933 było
102 uczniów.
Rok szkolny 1933/1934.
W Cisiu funkcjonowała czterooddziałowa szkoła powszechna pierwszego stopnia. Do szkoły
uczęszczało 83 uczniów. W dokumentach figuruje tylko jeden nauczyciel- W. Szczepańska.
Nowym przedmiotem była czystość. W arkuszach ocen po raz pierwszy zliczano frekwencję
oraz pojawił się zapis o egzaminach poprawkowych po wakacjach, jeżeli uczeń otrzymał 1
ocenę niedostateczną z przedmiotu. Uczniowie, którzy mieli problemy w nauce, np. po trzy
lata, powtarzali klasy, byli oddawani do służby, ale nie wiadomo, na czym to polegało.
Rok szkolny 1934/1935.
Do szkoły w Cisiu uczęszczało 75 uczniów, nauczycielem i kierownikiem była W. Szczepańska.
W klasie I uczeń otrzymywał jedną ocenę i jeżeli była to ocena niedostateczna, nauczyciel
pisał krótkie uzasadnienie. Przyczyną niepromowania uczniów często było opuszczanie zajęć
z powodu biedy np. braku ubrania, butów. Byli uczniowie nieklasyfikowani, którzy przez dwa
półrocza nie uczęszczali do szkoły. Zdarzają się zapisy o chorobie uczniów, zaniedbywaniu
ze strony rodziców i wykorzystywaniu dzieci do pracy w polu zamiast posyłania do szkoły. W
klasie I promocję otrzymywał uczeń, który uzyskał ocenę dostateczną, w klasach wyższych
do następnego oddziału przechodzili uczniowie z ocenami dobrymi i bardzo dobrymi, reszta
pozostawała na kolejny rok nauki aż do ukończenia 14 lat w klasie IV, kiedy to najczęściej
kończono edukację.
Z zapisów wynika, że lata 1934/1935 były szczególnie trudne dla społeczeństwa. Było to
związane z wielkim kryzysem gospodarczym, który w latach trzydziestych dotarł do Polski i
najbardziej dotknął polską wieś.
Rok szkolny 1935/1936
Od tego roku w szkoła w Cisiu ma trzy oddziały, 67 uczniów. Kierownikiem i nauczycielem
była A. Magorzewska. Dzieci z obwodu szkolonego w Cisiu naukę kontynuują w
Halinowie lub, jeżeli w klasie III ukończą 14 lat, kończą edukację.
Rok szkolny 1936/1937
W klasach I-III było 77 uczniów, nauczyciel jak w poprzednich latach.
Rok szkolny 1937/1938 i 1938/1939
Do szkoły uczęszczało w każdym roku po 86 uczniów. Nauczycielem była A. Magorzewska.
Świadectwo Janiny Stolarskiej uczennicy Szkoły w Cisiu w roku 1937/1938.
1 września 1939 roku hitlerowskie Niemcy napadają na Polskę, 17 września ZSRR. Po
przegranej wojnie obronnej rozpoczyna się okupacja. Z południowych i wschodnich terenów
okupowanej Polski 26.10.1939 utworzono Generalne Gubernatorstwo. Pozwolono tu
funkcjonować szkołom powszechnym z polskim językiem wykładowym (ograniczonym do
umiejętności czytania i pisania) i z obowiązkowym językiem niemieckim. Usunięto z ich
programów nauczania (na początku 1940 r.) historię Polski, historię literatury polskiej,
geografię Polski, wiadomości o Polsce współczesnej, śpiew i wychowanie fizyczne, a program
nauczania pozostałych przedmiotów ograniczono do wiadomości podstawowych. Nakazano
likwidację podręczników przedmiotów zakazanych, lektur i map. Nauczanie organizowano
w oparciu o oficjalne czasopismo „Ster” (1940), stosowane zamiast podręczników do
nauki języka polskiego (te same czytanki wykorzystywano zarówno w klasach niższych jak i
wyższych) i zorientowane było ono przede wszystkim na przekazywanie wiedzy praktycznej
z hodowli, pszczelarstwa, rolnictwa i zielarstwa. Zredukowano etaty nauczycielskie o 1/3 i
zwolniono nauczycielki-mężatki oraz obniżono poziom organizacyjny wielu szkół. Dokonano
licznych aresztowań nauczycieli (np. 700 w 1942 r. ). Sieć szkół powszechnych skurczyła się
do 40% stanu przedwojennego (1942/43).4
Trzyklasowa Szkoła Powszechna w Cisiu funkcjonowała przez cały okres okupacji od jesieni
1939 roku do 1944 roku. Nauczycielką jak w poprzednich latach była A. Magorzewska.
W roku szkolnym 1939/1940 było 82 uczniów, w latach 1940/1941, 1941/1942, 1942/1943
do szkoły zapisanych było po 86 uczniów, w roku szkolnym 1943/1944, 81. Nie uczono
historii i geografii. Od roku 1940/1941 dokumentacja, czyli księgi ocen i świadectwa,
drukowane były w dwóch językach niemieckim i polskim. W okresie okupacji nieliczni
uczniowie są pozostawiani na drugi rok w tej samej klasie, np. w latach 1942/1943 tylko
jeden uczeń nie ukończył szkoły.
Świadectwo Antoniego Wdowiarka ucznia Szkoły w Cisiu w okresie II wojny światowej.
W latach 1944/1945 – okres wyzwolenia, szkoła w Cisiu nie funkcjonowała.
1) https://kształcenienauczycieli/organizacja-kształcenia-nauczycieli/lata 1918-1939
2) Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej w roku szk. 1931/1932, red. M. Falski, Warszawa 1933, s.80.
3) Dz. U. 1932 nr 38 poz. 389, https://kształcenienauczycieli/organizacja-kształcenia-nauczycieli/lata 1918-1939,
4) http://www.lwsh.pl/files/materialy/HW_referat.pdf
C.D.N
Beata Grynfelder